Kur'an’da doğrudan helali ve haramı bildiren âyetler olduğu gibi, dolaylı yoldan helali ve haramı bildiren âyetler de vardır. Kıssaları bu bağlamda değerlendirebiliriz. Cenab-ı Hak Hz. Yusuf ve kardeşlerinin kıssasını anlattığı Yusuf Sûresinde buna şöyle dikkat çeker:

“Gerçekten de onların kıssalarında akıl sahipleri için bir ibret vardır.”[1]

Bediüzzaman’ın Lem’alar isimli eserindeki Birinci Lem’a ve İkinci Lem’a kısımları bu konuda bize güzel bir model durumundadır. Bediüzzaman, Birinci Lem’ada Hz. Yunusun kıssasını, İkinci Lem’ada ise Hz. Eyyub’un kıssasını değerlendirir.[2] Bu değerlendirmelerinde bizlerle Hz. Yunus ve Hz. Eyyub arasında benzerlikler kurar, bizleri o kıssaların öznesi yapar ve nice ibretler almamıza yardımcı olur.

İşte, binlerce yıllık insanlık tarihi, bize geçmişimizi gösteren ve geleceğimize ışık tutan bir aynadır. O aynada geçmişimizi görür ibret alır, bundan yola çıkarak geleceğimize hazırlanırız.

Kur’an’ın yaklaşık üçte biri kıssalardan meydana gelir. Bunların da büyük bir kısmı peygamber kıssalarıdır. Peygamberler insanlık ağacının en mükemmel meyveleridir. Kur’an’ı anlayarak okuyan kimse, onların kıssalarında büyük mesajlar olduğunu görür ve bunları kendi hayatında uygulamaya çalışır.

Mesela hasbel beşer bir hata veya günah işlediğinde, atası Hz. Âdemi model alır, tevbe ve istiğfarla Rabbine yönelir.[3]

Hayatın zorluklarına karşı Hz. Eyyûb’un sabrını model alır.[4]

Saltanata mazhar olduğunda Hz. Süleyman gibi hareket eder, nimetlere mukabil “Bu, Rabbimin lütfundandır.” der.[5]

Sebeplerin bittiği noktada Allahtan ümidini kesmez, balığın karnında dua eden Hz. Yunusu modelleyip Yüce Rabbine iltica eder.[6]

Hz. Yusuf misali iffet ve takvayı esas alır, günaha girmek veya zindana atılmak şıklarından biriyle karşılaşınca zindanı tercih eder. Girmiş olduğu zindanı bir medreseye çevirir.[7] Keza, Onun kıssasından şunu anlar: Mısır’a aziz olmanın yolu, Kenan’da kuyuya atılmaktan geçer.

Hz. Zülkarneyn misali dünyanın doğusuna batısına gidip oralarda adaleti tesis etmeye, mazlum insanları zalimlerin baskısından kurtarmaya gayret eder.[8] Dinin emretmiş olduğu “emr-i bil maruf ve nehy-i anil münkeri” hayatın geniş dairelerinde uygulamaya çalışır.

Not: Günümüzde din adına konuşanların bazıları “gayr-i Müslim bir devlette devlet işinde çalışılmaz” derler. Ülkemizi de şeriatla yönetilmediği gerekçesiyle daru’l-harb kabul ederler. Devlette memur olarak çalışmanın, hele hele hâkim, savcı, kaymakam, vali gibi görevlerde bulunmanın asla caiz olmadığını söylerler. Böyle bir fetva, dinin istikametli görüşünü yansıtmadığı gibi, Müslümanların maslahatına da uygun değildir. Bunların bu ifrat fikirlerinin cevabı Yusuf kıssasında vardır. Şöyle ki:

Hz. Yusuf bir iftira yüzünden yedi yıl kadar zindanda kalır. Sonra o zamanki Mısır hükümdarının rüyasını tabiri sebebiyle zindandan kurtulur, hükümdarın görev verme teklifi üzerine “Beni arzın hazinelerine yetkili kıl” der.[9] Hâlbuki aynı sûrede belirtildiği üzere, o zamanki Mısır hükümdarı Allah’ın dinine bağlı biri değildir.[10]

Bu kıssayı iyi bilen biri, İngiltere ve Fransa gibi gayr-i Müslim bir idare altında da çalışılabileceğini rahatlıkla bilir, Hz. Yusuf misali yetkisini en güzel bir şekilde kullanmaya çalışır. Dürüstlüğü ve ahlakıyla etrafına örnek olur, İslam’ı en güzel bir şekilde temsil etmeye çalışır.

Halkının ise % 90 küsuru Müslüman olan Türkiye Cumhuriyeti, dinsiz bir devlet değildir. Devlet yapılanmasında Diyanet İşleri Başkanlığının da olması bunu gayet net bir şekilde gösterir. Ayrıca Kur'an Kursları, İmam-Hatib Okulları ve İlahiyat Fakültelerinin varlığı ve dinamikliği de bunun bir göstergesidir.