Mutlak vekilliğin, kavram olarak kendisine değil, 'anlaşılış şekline' yönelik eleştirilerim yeni değil. İki yıl önce bir yazı dizisiyle konuyu ele almıştım. Halihazırda bir kısım nur talebelerince dayatılan anlama Risale-i Nur'un genelinin ve özelde 'mutlak vekillik' ifadesinin geçtiği metinlerin ne kadar el verdiği ile ilgili analizlerde bulunmuştum. Üstelik, elimden geldiğince, meseleyi burada bırakmamış, ehl-i sünnet ve'l-cemaat istikametinde ve İslam tarihi düzleminde mezkûr parçanın uyumunu sorgulamıştım. Çünkü parçaya verilen anlamın kabulü ancak bütüne uyumluluğu ile mümkündü. "Bir fikre davet etmek, zann-ı kabul-ü cumhur şart-ı evvel oluyor. Yoksa davet bid'attır, reddedilir. Ağzına tıkılır, onda daha çıkamaz." Mutlak Vekilliğe Serzenişler serisini okuyacaklar az-çok bu söylediklerimi orada bulacaklardır.

Bugün ise kavramı oluşturan iki kelimeyi analiz ederek 'mutlak vekilliğe' bir kısım nur talebelerince verilen karşılığın 'neden yanlış olduğunu' ortaya koymaya çalışacağım. Tevfik Allah'tan ve hamd yalnızca O’na...

Mutlaklığı sorgulamakla başlayalım. Bediüzzaman Hazretleri, Münazarat isimli eserinde, Maide sûresinin 51. ayeti ("Yahudi ve Hıristiyanları dost edinmeyin!") üzerinden kendisine yöneltilen bir soruya şöyle cevap verir:

"Sual: Yahudi ve Nasara ile muhabbetten Kur'ân'da nehiy vardır. Bununla beraber nasıl 'dost olunuz' dersiniz?

Cevap: Evvelâ: Delil kat'iyyü'l-metîn olduğu gibi, kat'iyyü'd-delâlet olmak gerektir. Hâlbuki tevil ve ihtimalin mecâli vardır. Zira, nehy-i Kur'ânî âmm değildir, mutlaktır; mutlak ise, takyid olunabilir. Zaman bir büyük müfessirdir; kaydını izhar etse, itiraz olunmaz. Hem de hüküm müştak üzerine olsa, me'haz-ı iştikakı, illet-i hüküm gösterir. Demek bu nehiy, Yahudi ve Nasara ile Yahudiyet ve Nasraniyet olan âyineleri hasebiyledir. Hem de bir adam zâtı için sevilmez. Belki muhabbet, sıfat veya san'atı içindir. Öyleyse her bir Müslümanın her bir sıfatı Müslüman olması lâzım olmadığı gibi, her bir kâfirin dahi bütün sıfat ve san'atları kâfir olmak lâzım gelmez. Binaenaleyh, Müslüman olan bir sıfatı veya bir san'atı, istihsan etmekle iktibas etmek neden câiz olmasın? Ehl-i kitaptan bir haremin olsa elbette seveceksin!"

Sadece Kur'an'ı değil, karşımıza çıkan her metni doğru anlamada bir usûl dersi içeren bu soru-cevap öncelikle neyi öğretir? Bir metindeki ifadelerin doğru anlaşılmasının sadece 'öyle okunmasına' bağlı olmadığını gösterir. Aklın, dikkatin ve insafın titizlikle devrede olduğu bir sürece daha ihtiyacı vardır derinlikli okumaların. Peki, dikkat edilecekler nelerdir?

Bunlardan bir tanesi "kat'iyyü'l-metîn" olanın "kat'iyyü'd-delaleti"dir. Herhangi bir metindeki herhangi bir ifadenin, ondan bizim anladığımızı mı, yoksa müellifin murad ettiği başka bir manayı mı kastettiğini anlamak, ancak 'delaletinden emin olmakla' mümkündür. Yoksa "Filancanın ensesi kalındır!" veya "Falancanın eli uzundur!" denildiğinde bunları biyolojik birer teşhis olarak anlamak işten değildir. Tevil ve ihtimalin mecali varsa, bunları da kollamak, en azından dikkatli olmak, insafın ve aklın gereğidir.

İkinci olarak: Kimi zaman metinlerdeki mutlaklığın da takyidi gerekir. Cuma sûresinin 10. ayetindeki "Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın!" emrini mutlak bir şekilde anlamak camide kalan herkesi harama girmekle suçlamak olur. Yine Ahzap sûresinin 53. ayetindeki "Yemeği yediğinizde hemen dağılın, sohbete dalmayın!" emrini bağlamındaki kayıtlardan yoksun anlamak 'sohbetin haram olduğunu düşünmek' gibi garip sonuçlar verecektir. Bunun böyle olmadığı ise size sünnet-i seniyyenin rehberliği ve zamanın müfessirliği söyler. Mü'minler bu emirleri zaman düzleminde böyle 'mutlak bir şekilde' uygulamamışlardır. Çünkü sünnet-i seniyyede böyle görmemişlerdir.

Üçüncü bir dikkat edilecek husus da şudur: Diyelim ki; babanız, "Doğrulardan ayrılma!" dese, siz bunu 'dik çizgilerden ayrılma' olarak anlamadığınız gibi 'ismi Faruk olanlardan ayrılma' olarak da anlamazsınız. Burada hükmün bina edildiği doğru 'doğruluk ahlakı' olarak şekillenir zihninizde. Bu yüzden, sözgelimi, ismi Faruk olsa da yalancı birisinden uzak durabilir, soyadı Boynubükük bile olsa doğru bir insandan ayrılmazsınız. Burada, hükmün hangi manaya/kasta bina edildiğini anlamak, doğru anlamak konusunda yardımcı olmuştur size. Muhtemel anlamların baskısından kurtardığı gibi mutlaklığın sınırlandırılmasını da sağlamıştır.

Dördüncü olarak da şeriatın bütünlüğüne bakılması gerekir. Eğer iki emir veya izin birbiriyle çelişiyor gibi görünüyorsa bu genelde 'birisinin diğerini takyid ettiğine' yorulur. Ehl-i Kitap bir kadınla evlenmeye verilen izin mezkûr ayetteki mutlak hükmün şeriatça sınırlandırıldığına delildir. Demek bazı şartlarda izin vardır. Bir kafirle İslam'a zarar verecek şekilde dostluk kuramazsınız, ama pekala helal bir ticaret yapabilirsiniz. İslam tarihi boyunca da uygulama bu şekilde olmuştur.

İşte 'mutlak vekillik' meselesindeki 'mutlak' ve 'vekillik' kelimelerinin doğru anlaşılması da yukarıdaki yolun doğru bir şekilde izlenmesine muhtaçtır. Eğer meşhur kavram mezkûr kayıtlarla sınırlandırılmazsa mutlak/sonsuz bir sınırsızlıkla anlaşılamaya mecbur olunur. Böylesi bir mutlaklık ise ya 'birebir' ya 'aşkın' olur. Matematikten de biliyoruz ki: İki kümenin birbirini tam olarak kapsaması ya eşitlikle yahut da birinin diğerinin altkümesi olmasıyla mümkündür. O halde Bediüzzaman'ın yerini mutlak bir vekillikle doldurabilecek kişinin şu özelliklere sahip olması gerekir:

1) O kişi her konuda Bediüzzaman'ın eşiti/dengi bir insan olmalıdır. (Çünkü kayıt konmamasıyla Bediüzzaman'ın ahlakından ilmine, etvarından tarihçe-i hayatına kadar her özelliğinin bu diğer kişide birebir yansıyor olması gerekmektedir.)

2) Vekillik, eğer yukarıdaki gibi 'birebir eşit' olarak anlaşılmayacaksa, o zaman bu kişi bir ölçüde Bediüzzaman'dan 'aşkın' olmalıdır. Aşkın olmalıdır ki onu kapsayabilsin. (Daha azı olma ihtimalini ise 'takyid' kabul etmeyerek ellerimizle yıktık.)

Biz Allah'a mutlak bir şekilde tevekkül ederiz, 'en güzel vekildir' deriz, çünkü Allah bizden aşkındır. İlmi, hikmeti, kudreti vs. sonsuz derecede yücedir. Bu yüzden ona tevekkül ettiğimizde içimizi emniyet sarar. Aşkınımıza, bizi bizden iyi bilene ve bizden üstün olana, tevekkül etmişizdir. Hukuki işlerde de vekillik az çok buna benzer. Herhangi bir meselede bir avukata vekalet veren, yani tevekkül eden insan, aslında o avukatın işi ondan daha iyi bildiğine, yani o alanda kendisinden aşkın olduğuna işaret eder. Ama hukukta bu tevekkül mutlak değildir. Vekalet verilen alanla sınırlıdır.

Aksi takdirde, avukatın, mezkûr adamın hayatındaki herşeyi ondan daha iyi bildiği veya yerine karar verebileceği/geçebileceği anlamına gelir ki, bu yanlıştır. (Bu nedenle vekalet verenler, bunu, zamanla veya işlem türüyle sınırlandırılmış bir şekilde verirler.) Bundan daha farklı bir vekalet türü de 'yapmaya kudreti ve vakti daha müsait birisine' bir alanda sorumluluk bırakmaktır. Örneğin: Kurban konusunda birisine vekalet verebilir ve kesim yükünden kurtulabilirsiniz. Ancak burada da bir aşkınlık vardır dikkat ederseniz. O kişinin durumu sizden daha müsaittir.

Şimdi, konuştuklarımızdan hareketle düşünelim, Bediüzzaman'ın mutlak şekilde vekili kim olabilir? Doğrusu; piyasadan Bediüzzaman'ın ilmini, ahlakını, sebatını, izzetini, iffetini, faziletini vs... tastamam taşıyabilecek insan bulmak zordur. Aşkını zaten mümkün değildir. Vekilliği mutlak anlaşılmaya ve dayatılmaya çalışanlar ise, bırakınız mutlak bir şekilde vekili olmayı, Bediüzzaman'ın ihtisas sahibi olduğu tek bir ilimde bile vekili olamayacak seviyededirler. Ne medrese görmüşlerdir, ne ilim tahsil etmişlerdir, ne eser vermişlerdir, ne de Bediüzzaman'a 'bediüzzaman' dedirten tecrübelerden geçebilecek durumdadırlar. Yani ne 'aşkınlık' ne de 'eşitlik' sözkonusudur.

Öyleyse bu insanlara Bediüzzaman'ın vekilliği 'mutlak' bir şekilde verilmez. Ya nasıl verilir? Kurban misalinde olduğu gibi kayıtlı bir şekilde verilir. Ki biz de mutlak vekilliği böyle anlamayı teklif ediyoruz: "Mutlak ise takyid olunabilir." Bediüzzaman'ın verdiği bu mutlak vekillik, "Benden sonra bu insanların sözü benim sözümdür!" değil, "Telif ettiğim eserlerin neşriyat hizmetleri vefatımla kesilmesin. Bu talebelerim hukuken tam yetkili ve izinli olup devam ettirsinler!" vekaletidir. Mutlaklığı neşriyat hizmetinde bir mutlaklıktır. Çünkü hayatları (dikkat edilirse anılan isimler o dönemin en genç talebeleridir) daha devam edecektir. Aşkınlık varsa sadece bu yönde vardır. Bediüzzaman çok yakında vefat edecekken o kişiler daha uzun süre yaşayacaklardır.

Üstelik zamanın müfessirliği de bizi böyle anlamaya zorlar. Zira kendilerine vekalet verilmemiş Bediüzzaman'ın daha yaşlı talebeleri, bu genç talebeleri, anlaşıldığı şekilde 'mutlak vekil' görmemişlerdir. Hayatlarında onlara böyle bir konum biçmemişlerdir. Onlardan anlatılan/nakledilen böyle bir bilgi yoktur. Bunun yanısıra Risale-i Nur külliyatının bütünlüğü de bizi böyle bir çıkarım yapmaktan men eder.

"Risale-i Nur'un şahs-ı mânevîsi ve o şahs-ı mânevîyi temsil eden has şakirtlerinin şahs-ı mânevîsi 'Ferid' makamına mazhar oldukları için, değil hususî bir memleketin kutbu, belki ekseriyet-i mutlakayla Hicaz'da bulunan kutb-u âzamın tasarrufundan hariç olduğunu ve onun hükmü altına girmeye mecbur değil. Her zamanda bulunan iki imam gibi, onu tanımaya mecbur olmuyor..." diyen Bediüzzaman, herhalde, sonra böyle bir mutlak vekillik inşa edip talebelerini de o tasarrufa devretmiş değildir.

Başka imalarda bulunanların imaları kendilerini bağlar. Derdimiz hakikattir. Başka bir derdimiz yoktur. Hakikati netlikle ortaya koyalım. Aksi takdirde (Allah ölmüşlerine rahmet ve kalanlarına afiyet bağışlasın) bu talebeleri Üstadlarının muradı olmayan ve zaten kendilerinin de kaldıramayacağı bir yükle yüklemiş olacağız. Ki işte FETÖ'nün, Gülen'i, Bediüzzaman'ın tek varisi sanması ve saymasıyla yaşattıkları büyük bir ders olarak meydandadır. Allah cümlemizi istikametten ayırmasın. Âmin.