Bismillahirrahmanirrahim

صِرَاطَ الَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ 1 Kur'ân'ın inci gibi lâfızlarının dizilmesi bir hayta, bir çeşide, bir nakşa münhasır değildir. Belki, zuhurca, hafâca, yakınlıkça, uzaklıkça mütefavit çok tenasüplerden hasıl olan pek çok nakışlar üzerine dizilmişlerdir, nazmedilmişlerdir. Zaten i'câzın esası, ihtisardan sonra ancak böyle nakışlardadır.

Evet, صِرَاطَ الَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ile mâkablindeki herbir kelime arasında bir münasebet vardır.

Meselâ, اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ 2 ile münasebeti vardır; çünkü nimet, hamde delil ve karinedir. رَبِّ الْعَالَمِينَ 3 ile münasebettardır. Çünkü, terbiyenin kemâli, nimetlerin tevâli ve teâkubu ile olur. اَلرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ 4 ile alâkadardır; çünkü اَلَّذِينَ 5 'den irade edilen "enbiya, şüheda, suleha, ulema" rahmettirler. مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ 6 ile alâkası vardır; çünkü, nimet-i kâmile, ancak dindir. نَعْبُدُ 7 ile alâkası var; çünkü ibadette imamlar bunlardır. نَسْتَعِينُ 8 ile var; çünkü, tevfike ve ianeye mazhar bunlardır. اِهْدِنَا 9 ile var; çünkü hidayette muktedâbih onlardır.

صِراَطَ الْمُسْتَقِيمَ 10 ile vardır; çünkü doğru yol ancak onların mesleğidir.

طَرِيقْ 11 veya سَبِيلْ 12 kelimelerine صِرَاطْ 13 kelimesinin tercihi, mesleklerinin etrafı mahdut ve işlek bir cadde olduğuna ve o caddeye girenlerin bir daha çıkmamalarına işarettir.

Mahut ve malûm olan şeylerde kullanılması usul ittihaz edilen esmâ-i mevsûleden اَلَّذِينَ tabiri, onların zulümat-ı beşeriye içinde elmas gibi parladıklarına işarettir ki, onları taharrî ve talep etmeye ve aramaya lüzum yoktur. Onlar, herkesin gözü önünde hazır olduklarını temin eden bir ulüvv-ü şâna maliktirler.

Cem' sîgasıyla اَلَّذِينَ 'nin zikri, onlara iktida ve tâbi olmak imkânının mevcudiyetine ve onların mesleklerinde butlan olmadığına işarettir. Çünkü, ferdî olmayan bir meslekte tevatür vardır; tevatürde butlan yoktur.

Mâzi sîgasıyla اَنْعَمْتَ 14 'nin zikri, tekrar nimeti talep etmeye bir vesile olduğuna ve Allah'a râci olan zamiri de bir yardımcı ve bir şefaatçi vazifesini gördüğüne işarettir. Yani, "Ey Rabbim! Madem ki in'am senin fiilindir ve evvelce de in'âmı yapmışsın; istihkakım olmadığı halde in'âmı tekrarlamak, Senin şe'nindir."

عَلَيْهِمْ 15 'deki عَلَى 16 enbiyaya yükletilen risalet ve teklif yükünün pek ağır olduğuna ve sahraları faidelendirmek için yağmur, kar ve fırtınaların şedaidine mâruz kalan yüksek dağlar gibi, peygamberlerin de ümmetlerini feyizlendirmek için risalet zahmetlerine mâruz kaldıklarına işarettir.

İhtar: Başka bir surede zikredilen

فَاُولٰۤئِكَ مَعَ الَّذِينَ اَنْعَمَ اللهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَۤاءِ وَالصَّالِحِينَ 17

olan âyet-i kerime, buradaki اَلَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ 18 âyet-i celilesini beyan eder. Zaten Kur'ân'ın bir kısmı, bir kısmını tefsir eder.

Dipnot-1: "Nimet ve lütfuna mazhar ettiklerinin yoluna…" Fatiha Sûresi, 1:7..
Dipnot-2: "Ezelden ebede her türlü hamd ve övgü Allah'a mahsustur." Fatiha Sûresi, 1:2.
Dipnot-3: "Bütün âlemlerin Rabbi; Her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye eden; tedbir, tasarruf ve egemenliği altında bulunduran Allah." Fatiha Sûresi, 1:2.
Dipnot-4: "Kullarına karşı sınırsız rahmet sahibi olan ve rahmetinin eserleri dünya ve âhireti dolduran Allah." Fatiha Sûresi, 1:3.
Dipnot-5: O kimseler ki (bk. Nahv/İsm-i Mevsûl).
Dipnot-6: "Hesap gününün yegane sahibi, yöneticisi ve hakimi olan Allah." Fatiha Sûresi, 1:4.
Dipnot-7: "İbadet ederiz." Fatiha Sûresi, 1:5.
Dipnot-8: "Yardım dileriz." Fatiha Sûresi, 1:5.
Dipnot-9: "Bizi hidayet yoluna ulaştır." Fatiha Sûresi, 1:6.
Dipnot-10: En doğru ve istikametli yol.
Dipnot-11: Yol.
Dipnot-12: Geniş yol.
Dipnot-13: Sınırları çizilmiş ve belirlenmiş yol.
Dipnot-14: "Nimet verdin." Fatiha Sûresi, 1:7.
Dipnot-15: Onların üzerine.
Dipnot-16: …üzerine (bk. Harf/Cer harfleri).
Dipnot-17: "İşte onlar, Allah'ın kendilerine pek büyük nimetler bağışladığı peygamberler, sıddıklar, şehidler ve salih kimselerle beraberdirler." Nisâ Sûresi, 4:69.
Dipnot-18: "Nimet ve lütfuna mazhar ettiğin kimseler..." Fatiha Sûresi, 1:7.

Bediüzzaman Said Nursi
İşârâtü'l-İ'câz