Bismillahirrahmanirrahim

ك: اِيَّاكَ نَعْبُدُ 1 zamirinde iki nükte vardır.

Birincisi: Mâkablinde zikredilen sıfât-ı kemâliyenin ك zamirinde müstetir ve mutazammın olduğuna işarettir. Çünkü, o sıfatların birer birer tâdadından hasıl olan büyük bir şevkle, gaybdan hitaba, yani ism-i zâhirden şu ك zamirine iltifat2 ve intikal olmuştur. Demek ك zamirinin mercii, geçen sıfât-ı kemaliye ile mevsuf olan Zattır.

İkincisi: Elfaz okunurken mânâlarını düşünmek, belâgat mezhebinde vâcip olduğuna işarettir. Çünkü, mânâlar düşünülürse, nâzil olduğu gibi okunur. Ve o okuyuş, tabiatıyla, zevkiyle hitaba incirar eder. Hattâ اِيَّاكَ نَعْبُدُ 'yu okuyan adam, sanki اُعْبُدْ رَبَّكَ كَاَنَّكَ تَرَاهُ 3 cümlesindeki emre imtisalen okuyor gibi olur.

Cem' sîgasıyla zikredilen نَعْبُدُ 4 'deki zamir, üç taifeye işarettir.

Birincisi, insanın vücudundaki bütün âzâ ve zerrâta râcidir ki, bu itibarla şükr-ü örfîyi eda etmiş olur.

İkincisi, bütün ehl-i tevhidin cemaatlerine aittir; bu cihetle şeriata itaat etmiş olur.

Üçüncüsü, kâinatın ihtiva ettiği mevcudata işarettir. Bu itibarla, şeriat-ı fıtriye-i kübrâya tâbi olarak hayret ve muhabbetle kudret ve azametin arşı altında sâcid ve âbid olmuş olur.

Bu cümlenin mâkabliyle vech-i nazmı, نَعْبُدُ 5 'nun اَلْحَمْدُ 6 'ye tefsir ve beyanı olmakla مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ 7 de bir netice ve bir lâzım olmasıdır.

İhtar: اِيَّاكَ 8 'nin takdimi, ihlâsı vikaye etmek içindir. Ve zamir-i hitap da, ibadetin sebep ve illetine işarettir. Çünkü, hitaba incirar eden, geçen sıfatla muttasıf olan Zât, elbette ibadete müstehaktır.

Dipnot-1: "Yalnızca Sana ibadet ederiz." Fatiha Sûresi, 1:5.
Dipnot-2: İltifat: Sözün üçüncü şahıstan ikinci şahsa veya tekellüme (yani "o" zamirinden "sen" zamirine) veya ikinci şahıstan üçüncü şahsa intikal etmesi, geçiş yapmasıdır (Tarifat).Bu geçiş san'atı, bir sözde dinleyicinin zihnini canlı tutma, dikkatini çekme veya onu ikaz etme gibi inceliklere binaen uygulanır.
Dipnot-3: "Rabbine, sanki Onu görüyormuş gibi ibadet et." Hadis-i bilmânâdır. Buhari, Tefsîru Sûre 31:2, İmân: 37; Müslim, İmân: 1,5,7; Ebu Dâvud, Sünne: 16; Tirmizî, İmân: 4; İbni Mâce, Mukaddime: 9; Neseî, İmân: 5, 6; Müsned, 1:27, 51, 53, 319, 2:107, 462, 4:129, 164.
Dipnot-4: "İbadet ederiz." Fatiha Sûresi, 1:5.
Dipnot-5: "İbadet ederiz." Fatiha Sûresi, 1:5.
Dipnot-6: Hamd, övgü.
Dipnot-7: "Hesap gününün yegane sahibi, yöneticisi ve hakimi olan Allah." Fatiha Sûresi, 1:4.
Dipnot-8: "(Yalnızca) Sana." Fatiha Sûresi, 1:4.

Bediüzzaman Said Nursi
İşârâtü'l-İ'câz