Ahmet Dursun'un yazısı

Tarihî akışı içinde insanlığın seyrini değiştirebilecek bir krizle karşı karşıya olduğumuzda birçok kişi hemfikirdir. Yaşananları—“Küresel ekonomik kriz” olarak adlandırılsa da—insanlığın son birkaç asırdır geçirdiği ruhî depresyonlarının, mânevî krizlerinin bir neticesi olarak kabul etmek bizi daha doğru sonuçlara götürecektir.

“Bugün yaşadığımız krizi insan unsurundan bağımsız düşünmek mümkün müdür?” sorusunun cevabı birçok noktada anahtar kabul edilebilir. İnsanlık tarihi boyunca yaşanagelen bu tür krizleri insan azgınlığının, insanın değer tanımazlığının, öldürücü hırsının ve sınır tanımaz hazcılığının bir neticesi olarak değerlendirmek mümkündür. Bu hususta Papa’nın yaşanan finans krizini “İlâhî bir ikaz” olarak yorumlaması ve her şeyi maddiyatta arayan bir anlayışın yanlışlığına dikkat çekmesi dikkate değer bir açılımdır.

Kapitalist anlayışın “homo-economicus” olarak tanımladığı, insanlık potansiyelini iktisadî fayda üzerinden değerlendirdiği ve maddecilik hırsıyla bezeyerek “benmerkezci” hâle getirdiği insanın yaşadığı dünyayı iktisadî ve ahlâkî bir çöküşün eşiğine getirmesi insanlığı farklı arayışlara itmektedir. Bu bağlamda insanı “eşref-i mahlûkat” olarak tanımlayan İslâm’ın hangi argümanlarla bu tür çöküşlere karşı önleyici tedbirler sunduğu önem kazanmaktadır. Zira özü itibariyle Kapitalizm ve Marksizm gibi beşerî sistemlerin insanlığı özlediği huzura kavuşturamayacağı açıkça ortaya çıkmıştır. Ancak son birkaç yüzyıldır yoksulluğun pençesinde kıvranan, geri kalmışlığın verdiği eziklikle bariz hatalar yapan, yüz kızartıcı tavırlar sergileyen İslâm toplumlarının bu durumda yeniden şekillenen dünyada yerini nasıl belirleyeceği, ekonomik krizle sarsılan Batı dünyasına nasıl yol gösterici olabileceği merak konusudur.

Krizle birlikte tartışılan hususlardan biri de farklı inançlara sahip insanların sergiledikleri ortak insan tipidir. Kanaat etmeyen, elindekiyle yetinmesini bilmeyen, hırs ile hep daha fazlasını isteyen insan tipi kapitalizmin insanlığa bir hediyesidir. Göreceli olarak bu tür insanlar her zaman yoksuldur. İnsana özgü bu özellik kurumsal bir nitelik kazandığında içinde bulunduğu toplumu da yoksullaştırmakta ve o toplumun her alanda yozlaşmasına yol açmaktadır. Yaşadığımız sosyo-ekonomik sıkıntıların ve daralmaların özünde insanın hırsı ve kanaatsizliği ile birlikte çeşitli yollarla bunu kurumsallaştırması yatmaktadır. Günümüz İslâm toplumları da bu halden uzak değillerdir.

Bunlar ışığında değerlendirildiğinde Bediüzzaman Said Nursî’nin iktisadî görüşlerinin insanlığın bu sıkıntıyı atlatmasında yardımcı olabilecek yegâne adres olduğu görülür. Hep daha fazla isteme ilkesi üzerine kurulu kapitalist anlayışı “İnsan, hırs ile bütün dünya ona verilse, ‘Hel min mezîd’ (Daha yok mu?) diyecek. Hem, hodgâmlığıyla, kendi menfaatine binler adamın zararını kabul eder” ifadeleriyle eleştiren Said Nursî’nin bu hususlardaki görüşlerini bir bütün olarak ortaya koymak farklı açılımlar bekleyen insanlık adına önem kazanmaktadır.

Bediüzzaman, pozitivist anlayışla beslenen kapitalizmin aşırı maddeciliğiyle huzursuz ettiği insana yaradılış gayesini hatırlatır ve onu Rabbinin sonsuz merhamet, şefkat ve keremiyle tanıştırır. Bugün olduğu gibi, milyonlarca insanın açlık kaygısıyla yaşadığı bir ortamda, para baronlarının insanları iliklerine kadar kemirecek bir düzeni devam ettirebilme çabaları ve bu çabaların ortaya koyduğu gayr-i ahlâkî tavırlar karşısında sözünü esirgemeden söyler, teşhislerini birer birer sıralar. Bediüzzaman, bütün beşerî bunalımları, krizleri, fesatları, rezil ahlâkı, zulüm ve haksızlıkları; hodgâmlığa (bencillik) tekabül eden “Ben tok olduktan sonra başkası açlıktan ölse bana ne” ve faizi karşılayan “Sen çalış ben yiyeyim” anlayışına dayandırır. İnsanlığın “Ben-biz, uhuvvet-hodgâmlık, hırs-kanaat, şefkat-zulüm” karşılaşmalarında insanî potansiyelini ön plana çıkararak “erdemli toplum”a yönelmesinin yollarını gösterir. İslâm’ın ortaya koyduğu “Komşusu açken tok yatan bizden değildir,” “Yiyiniz, içiniz; ancak israf etmeyiniz” gibi yardımlaşmayı esas alan, müsrifliği yasaklayan hayat prensiplerinin önemine değinir. Bu bağlamda zekât, sadaka, vb. İslâmî kurumların hayata geçirilmesinin önemini vurgular.

Her türlü israf, kanaatsizlik ve fakirliğe karşı “İktisat” kavramını gözler önüne serer. “Hırs sebeb-i hasarettir” diyerek insanı “şükr”ün hazzıyla tanıştırır. Bütün dünyada bulaşıcı bir hastalık haline gelen tüketim kültürünün, zarurî olmayan ihtiyaçların zarurî ihtiyaçlar haline dönüşmesine sebep olan taklitçilik, görenek ve özenti belâsının önüne nasıl geçilebileceğinin yollarını gösterir. Bunlarla birlikte toplumda fertler arasında yaygınlaşan menfaatperestlik, bencilik, kendi çıkarını düşünme, kayırmacılık, rüşvet, torpil gibi hastalıklara karşı tepeden inmeci bir siyasî yaklaşımdan ziyade imanlı fertleri önerir ve bunun da yol haritasını sunar. Özetle, insanın ve toplumun mesh-i manevisine sebep olan bireysel ve toplumsal ahlâkî dejenerasyonun önünü açan, kuvvete, menfaate, ırkçılığa, sefahete dayanan bir medeniyet anlayışına karşı çoğunluğun mutluluğunu tazammun eden ve hakka dayanan Kur’ân medeniyetinin esaslarını ortaya koyar.

İnsanlık için süre daralmaktadır. Dünyanın ahlâk ve fazilet kavramlarını daha sıkça konuşmaya başlaması, faizi sıfırlama gibi tedbirlere yönelerek sömürü düzenlerinin önüne geçmeye çalışması Bediüzzaman’ın ortaya koyduğu Kur’ânî medeniyete doğru atılmış bir adım olarak değerlendirilebilir. İnsanlık kendisine açılan bu yola ya girecektir ya da yine Bediüzzaman’ın ifadeleriyle “erken bir kıyâmet” kaçınılmaz olacaktır.

Yeni Asya