En büyük devlet, iman, ihsan ve ‘marifet devleti’dir. Mana, tahsis ve teksif üzerine kaim ve daim. Anlamın arkasındaki ince ve derin nükteler, odaklanma ve samimiyetle açılır. Israr, tekrar ve ciddiyet, mananın kalbe açılmasında en müessir üç saik veya umde. Talep, marifet devletinin kurulmasında biricik anahtar. İlim, maluma tabi yani malumun, bilinenin kıymeti ölçüsünde ilim değer kazanır. Marifet sofrasından beslenmenin evvel ahir şartı, manevi arınma ve ruhi tekamüldür. Her amel, hareket veya kelam, görünmez levhalarda yazılır ve kaydedilir. Ötede açılmak, gösterilmek ve seyredilmek için. Her şey ahiret adına bir arşiv değer hüviyeti taşımakta. Her an birileri bizi gözlüyor ve gözetliyor.

Meslek, insanın ruh aynasıdır. Onun şekli, rengi ve seviyesi zamanla insanın içine ve dahi dışına siner, mizacının kopmaz bir parçası haline gelir. Tanpınar, “Meslekler, insanı içten değiştirir” diyerek insanın uğraş alanının dönüştürücü ve başkalaştırıcı tesirine dikkat çekmekte. Şair, tarihçi, ressam… Biri, senelerden beri kelimeleri kovalamakta, diğeri, küflenmiş arşiv evraklarıyla başı dertte, biri, renk ve fırçayla. Biri’de hayatı boyunca Allah’ı anlatmış, konuşmuş ve yaymış. Onunda mesleği tebliğ  peygamber mesleği yani. Yeryüzünün en büyük, en ulvi, en değerli mesleği tebliğ. Bu mesleği icra eden kişiye “Ehlullah” yani Allah adamı denir. Rahatını, zevkini, fikrini, mizacını ve hayalini Kur’an’ı yaşamaya, yaşatmaya ve anlatmaya adama. Nebiler, salihler, sıddikler gibi.

Hayatını, ondan daha yüksek bir ideal uğruna öteleme yani üstünü çizme. “Feda et, fena et, ta beka bulsun.” Fena damlasını, beka deryasında eritme. Ve sonuç; yaratılmış olan her şeyden daha değerli olan iman, ihsan, marifet devletini kurma ve o devlete şah, padişah ve sultan olma. Bunun da yolu rıza kapısını ısrarla, istekle, tahassürle ve arzuyla çalmak… Bir ömür boyu çalmak, son nefese kadar çalmak ve o kapıdan asla ama asla ayrılmamaktan geçer. Zira bu büyük devleti hiç kimseye bedava vermezler.

“Eğer, istemiyorsanız niye yaşıyorsunuz.”

“Eğer bilmiyorsam yani istemiyorsam ölmeliyim.”