Fatih Altaylı’nın Teke Tek Bilim programında konuşan İlber Ortaylı, 86 yıl sonra cami olarak açılan Ayasofya'nın tekrar kapatılması gerektiğini söyledi. Ziyaretçi sayısını gerekçe gösteren Ortaylı bunun camiye zarar verdiğini ileri sürdü.

Altaylı’nın “1500 senelik binaya bu kadar insan sokulur mu?” sorusuna cevap veren Ortaylı, “Sokulmaz tabii. Onun için kapatıp restore edeceksin. Ebedi restorasyon. Akılları varsa kapatırlar. Kapatılmazsa çöker. Başlar çöküntü” dedi.

KISMİ RESTORASYON BAŞLADI

Dünyanın en eski mabedlerinden biri olan Ayasofya Camii'nde her zaman restorasyon yapılıyor. Kısmi bir şekilde devam eden restorasyonla ilgili geçtiğimiz haftalarda "tamamen kapatılacağı"na dair söylenti çıkınca Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi bir açıklama yayınladı.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünce yürütülen çalışmalara ilişkin şu bilgiler verildi:

"Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi restorasyonunun 50 yıl süreceği ve bu sürede ibadet ve ziyarete kapalı olacağı iddiası doğru değildir. 1'inci etabın Ocak 2024, ikinci etabın ise 3 yıl içinde tamamlanması planlanmaktadır. Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi, bu süreçte ibadet ve ziyarete açık olacaktır."

MİMAR VE MÜHENDİSLER NE DİYOR?

Bir çok uzman mimar ve mühendisin yer aldığı restorasyon çalışmalarında tamamen kapatma kararı çıkmazken tarihçi Ortaylı'nın bunu kesin bir ifade ile dile getirmesi yadırgandı.

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Fırat Diker ve Sinop Üniversitesi Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serkan Yazıcı, Ayasofya'ya dair merak edilenleri Milliyet'e cevapladı.

Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, yapının altındaki kanal ve tünellerin inşa edilme amacını ve tarih boyu ne şekilde kullanıldıklarını açıklayarak şunları söyledi:

"Ayasofya, bir kaya yatağının üzerine inşa edilmiş yaklaşık 2 metre yüksekliğindeki bir temel duvarının üzerinde yükselir. Yapıyı içten ve dıştan kuşatan ve toplam uzunlukları yaklaşık bir kilometreyi bulan menfezler de Ayasofya ile beraber inşa edilmiş yer altı yapılarıdır. Bunlar su isalesi, yağmur suyu tahliyesi ve havalandırma amacıyla yapılmıştır. Günümüzde var olmayan avlu yapısına ait yer altı mahzenleri de mevcuttur. Ayasofya yer altı yapılarının bir kısmı yüzyıllardır ihmal edildiklerinden acil olarak temizlenmeye ve onarıma muhtaçtır."

'MİMAR SİNAN'IN DA KATKILARIYLA 7 YÜZYILDAN BERİ ÇÖKMEDİ'

Ayasofya’nın çökme ihtimali konuşulduğunda yapının bir miktar yamuk olan kubbesi de akıllara geliyor. Sanılanın aksine altındaki tüneller aslında yapı için bir risk oluşturmazken kubbe için ise uzmanlar aynı şeyi söylemiyor.

"Ayasofya ilk yapılışından itibaren yapısal sorunları olan bir binadır. İlk ibadete açılışından 21 yıl sonra yani 558'de ana kubbesi tamamen çökmüştür. 10'uncu yüzyıldaki depremde ana kubbenin kuzeybatı kısmı, 14'üncü yüzyıldaki depremde de güneybatı kısmı yıkılmıştır" diyen Prof. Dr. Hasan Fırat Diker sözlerini şöyle sürdürdü:

"Geçirmiş olduğu deprem ve onarımlardan sonra ana kubbeyi taşıyan kemerlerde asimetrik bir dönüşüm yaşamıştır. Ayasofya’nın en zayıf kısımları ana kubbeyi yarım kubbelerle bağlayan kemerleridir. Yani asıl yapısal sorun ana kubbeden ziyade onu taşıyan yapı elemanlarındadır. Dolayısıyla Ayasofya'nın deprem sorunu güncel değildir ve yapı var olduğu sürece de devam edecektir. Ayasofya’nın kubbesi Mimar Sinan’ın da değerli katkılarıyla yaklaşık 7 yüzyıldan beri çökmemiştir. Bu da binanın ömrünün yaklaşık yarısı kadardır."

AYASOFYA'NIN ANLAMI HERKES İÇİN BÜYÜK

"Ayasofya, genel hatlarıyla Türkiye ve Yunanistan arasında tarihi ve politik bir çekişme alanı olarak görülür. Temelde doğru görünse de aslında bundan çok daha fazlasıdır" diyen Prof. Dr. Serkan Yazıcı ise şu detayları da ekledi:

"Bir kere bütün Ortodoks alemi yani Doğu Hıristiyanlığı için sembolik anlamlar taşıyor. Diğer taraftan Ortodoksluğun 1054’te ayrışması öncesinde tüm Hıristiyanlar için çok kıymetli, bunun yanında 13'üncü asırda 50 yılı aşkın bir süre Katolik katedrali olarak da hizmet vermiş. Böyle olunca Ortodoksların yanında Katolikler için de simgesel anlamlar ortaya çıkıyor. Bizim tarafa gelince fetihten itibaren bayram, cuma namazlarından Kadir Gecesi gibi özel günlere en önemli dini merasimlerin merkezlerinden biri. Ancak bunun da ötesinde öylesine bir sevinç meydana geliyor ki bu değerli yapının Türklerin eline geçmesi, birçok şehirde kiliseden dönüştürülen önceden bu adı taşımayan camiler 'Ayasofya' adıyla anılıyor."

'NEREDEYSE HER ASIRDA BİR TADİLAT YAPILMIŞ'

"Ayasofya'nın tarihine baktığımızda kimi depremlere kimi ise yapının durumuna bağlı olarak neredeyse her asırda bir tadilat, tamirat veya restorasyon yapıldığını görürüz" diyerek sözlerine devam eden Prof. Dr. Serkan Yazıcı, "Yaşı 15 asrı bulan bir yapı için de bu çok doğal. Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul’u fethettiğinde yoksullaşmış Bizans'tan kalan pek çok yapı gibi Ayasofya da kötü durumdaydı. Bu nedenle Fatih Sultan Mehmet’ten başlayarak birçok padişah, bu özel tarih varlığına çok önem verdi ve yaşatılması, işlevini sürdürmesi, geliştirilmesi için büyük gayretler sarf etti" ifadelerini kullandı.

Prof. Dr. Hasan Fırat Diker'e göre de Ayasofya, Bizans’tan günümüze devamlı bakım, onarıma tabi tutuluyor ve sevilerek korunuyor. "Tarih boyunca tüm sorumlu idareler maddi ve teknik imkânları nispetinde Ayasofya’yı korumak için ellerinden geleni yapmaya çalışmıştır, bugün de yapılıyor" şeklinde konuşan Prof. Dr. Diker, sözlerini şöyle noktaladı:

"Kültür ve Turizm Bakanlığı, Cumhuriyet tarihinin en büyük Ayasofya onarımına başlamak üzere. Bunun önceki onarımlardan farkı, yapıyı kısmi olarak değil bütüncül bir biçimde ele almak üzere planlanmış olması. Minareleri, çatı örtüsü, cepheleri ve yer altı yapılarıyla birlikte Ayasofya’nın bütüncül bir anlayışla ele alınacak olması, bu restorasyonda pek çok sorunun ötelenmeden birlikte çözülmesini mümkün kılacak. İleride iç mekanda yapılacak bir restorasyonda, Fossati onarımları sırasında (1847-1849) üzeri sıvanmış, mihrap yönünde olan yarım kubbe yüzeyindeki ayetin ortaya çıkartılması da anlamlı olacaktır. Restorasyon tamamlandıktan sonra Ayasofya’nın devamlı gözetim altında tutulmasıyla birlikte böylece küçük sorunlar büyümeden çözülebilir ve uzun vadede büyük restorasyonlara gerek duyulmayabilir."