Manevi performansın ölçülmesi gerektiği iddiası çok şaşırtıcı. Bu düşüncenin, nasıl bir ihtiyaçtan ortaya çıktığını bilemeyeceğim. Ama  mümkün olup olmadığına bakmaya çalışalım.

Meseleyi üç aşamada ele alabiliriz:
1.Neyi ölçmek istiyoruz?
2.Nasıl ölçeceğiz?
3.Ölçüm sonuçlarını ne yapacağız?

1. Tam olarak neyi ölçmek istiyorsunuz? Ölçme; bir varlığı veya varlıklara ait özellikleri, uygun araçlar kullanarak, bir birim cinsinden sayı ile ifade etmektir, şeklinde tanımlanıyor. Bu konuda yazan muhtelif yazarlar, muhtelif yazılarında ‘’değerli gördüklerimizi, vazgeçebildiklerimizi, sevdiklerimizin değerini,  insanların kemalatlarını, faziletlerini, uhuvvet, muhabbet, mahviyet, nezaket, feragat’’ gibi şeyleri ölçmekten bahsediyorlar. Hadi diyelim ki bunlar ölçülebilir şeylerdir.

2. Nasıl ve ne ile ölçeceksiniz?
Bir ölçme aracından geçerli ve güvenilir olması beklenir. Yani ölçme aracınızın ölçmek istediğiniz şeyi doğru olarak ölçebilmesi ve elde edeceğiniz sonuçların güvenilir olması gerekir. Güvenilir ve geçerli ölçme araçlarını nasıl geliştirmeyi düşünüyorsunuz? Çoktan seçmeli sorularla mı? Çoktan seçmeli testler bu alanda en ölçülebilir olan şeyi; bilgiyi bile ölçmekte gayet sınırlı iken manevi performansı nasıl ölçebilir?
Hazırlayacağınız testler ‘’eğlenceli biri misiniz?’’ türünden paket sorularla mı olacak?

Mesela ‘’cemaat içinde sevilip sayılıyor musunuz?’’ konulu on sorulu bir test geliştirdiğimizi düşünelim. Değerlendirmesi de şöyle olsun:
A. On soruya da evet dediyseniz cemaat için vazgeçilmezsiniz.
B. Altı soruya evet dediyseniz ne kadar ehl-i hizmet olduğunuzu gözden geçirmelisiniz.
C. İki soruya evet dediyseniz en kısa zamanda kendinize yeni bir cemaat arayın. Her an dışlanabilirsiniz…

Bu mudur?

Eğer çoktan seçmeli ya da evet-hayırlı testler işe yaramazsa ‘’kalp gözü’’ geçerli bir ölçme aracı mıdır?
Eğer davranışlara göre ölçme yapılacaksa bu, gözlem yapmak suretiyle olacaktır. Bu durumda gözlem timleri mi oluşturulacak? İnsanın manevi hayatı bir bütün olduğuna göre mesela ev içindeki durumları nasıl değerlendirilecek?

Ölçme, ölçüte göre olur. Ölçütlerinizi neye göre belirleyeceksiniz? Bir diğer deyişle mihenginiz ne olacak? O ki işi sayıya dökeceğiz, ölçütün de sayı cinsinden olması gerekecek. 4/4 oranında muhabbet veya 80/100 oranında mahviyetten mi bahsedeceğiz?
    
Herhalde herkese aynı ölçü aracını kullanamayacaksınız. Yaş, meslek, cinsiyet kategorileri olacak mı?
‘’Manevi performansın tezahürü, insanı kâmil ve tam ihlas sırrının davranışlara yansıması demektir’’ demiş bir sayın yazar. Buna göre kurlar oluşturabilecek miyiz? Mesela kemalde birinci kurda, ihlasta üçüncü kurda olmaktan bahsedebilecek miyiz?

Diyelim bir ölçü aracı geliştirdiniz, nasıl kullanacaksınız? İsteyen alıp, evinde kendi kendine mi uygulayacak, yoksa ölçme -değerlendirme birimleri mi olacak? Bu birimler profesyonel mi olacak, meccânen mi çalışacak?  Her cemaatin kendi ölçme- değerlendirme birimi mi olacak? Cematlerin de manevi performansının ölçülmesinden bahsedilmiş. Cemaatler arası olimpiyatlar mı düzenleyeceğiz?

3.Son olarak; ölçüm sonuçları nasıl değerlendirilecek, nerede kullanılacak?
Diyelim güvenilir ve geçerli ölçme araçları geliştirmek de, ölçmek istediğiniz şeyi ölçmek de mümkün oldu. Bir performans ölçümü var elinizde. Şimdi bunu ne yapacaksınız? Ne amaçla kullanacaksınız? Risale-i Nur dairesi içinde olduğunu düşünen, kendisini nurcu olarak algılayan insanları kategorize mi edeceksiniz? Onlara gerçekte ne olduklarını mı söyleyeceksiniz? Kimin nurcu olmaya daha layık olduğunu mu belirleyeceksiniz?
Bir puanlama sistemi mi olacak? Düşük puan alanlara ne yapılacak? Yüksek puan almanın karşılığı ne olacak? Değerlendirme sonuçları bağlayıcı olacak mı? Mesela manevi performansı düşük çıkanlar derslere alınmayacak mı? (Küçük not: Peygamber Efendimiz, münafıklar, kendisine Allah tarafından bildirildiği halde onları fâş etmemişti..)

Yazılanlardan ölçmenin, bir hesap sorma aracı olarak kullanılmak istendiği anlaşılıyor.  Eğer belli maddi makamlarda belli yetkileri ellerinde tutan insanların yetki ve sorumluluklarının hesabını vermesi kastediliyorsa bunun manevi performansla ne ilgisi var? Maddi makamların müşahhas denetleme mekanizmaları olur. Manevi makamların hesabı ise hangi kritere göre nasıl sorulacak? Mesela performansı düşük çıkanlar azl mı edilecek? Kimler tarafından?

Ölçme ve değerlendirme yetkisi kimlerde olacak?

Ölçülebilir konular arasında ahlak ve başarı sayılmış. Başarının ölçüsü ne sayılacak? Birim zamanda en fazla kişinin ihtidasına sebep olmak mı mesela? Ya da belli zaman aralığında yalan söyleme sıklığı gibi bir madde mi karşımıza çıkacak?

Nefis muhasebesi ile manevi performans ölçmeyi birbirine karıştırıyor olmayasınız?

Bu konu o kadar afaki ki. Mizah katmadan ele almak mümkün olmuyor.