Risale-i Nur, Kur’ân’ın imâna dair hakikatlerini ve kâinattaki ilahi sırları kuvvetli hüccetlerle beyan ve ispat ve izah ederek imansızlığın panzehiri olmuştur. Bu kıymetli eseri daha yakından tanımak adına bu yazımızda inkâr ve dalaletteki dehşetli hal ve akıbete mukabil hidayetteki rahat ve kurtuluşu gösterip itaate teşvik eden Risale-i Nur Külliyatının bazı özelliklerine soru cevap yöntemi ile değineceğiz.

Soru: Tekvini ve teşrii ayetleri açıklar mısınız?

İslâm âlimlerine göre mutlak anlamda âyet başlıca iki kısma ayrılır:

1. Fiilî âyetler: Kâinattaki sayısız çeşitlilik ve farklılıkları sürekli bir düzen ve kanuna bağlayan yaratıcının varlığını, birliğini ve yüce sıfatlarını gösteren ve yaratıkların taşıdığı özelliklerden çıkarılan delillerin tamamı bu tür âyetleri oluşturur. Bunlara “kevnî”, “tekvînî” veya “ilmî âyet” de denilir.

2. Kavlî âyetler: Peygamberlere indirilen ilâhî kitapların hepsi bu tür âyetlerdir. Bunlar fiilî âyetlere işaret eder ve insanlar tarafından kolaylıkla anlaşılmaları için gerekli açıklamaları ihtiva eder. Bunlara “teşrîî”, “tenzîlî” ve “vahyî âyetler” de denilir. (Elmalılı, I, 569-570; Reşîd Rızâ, I, 287; III, 313; İTA, I, 666)

Soru: Risale-i Nur Külliyatı diğer tefsirlere göre farklı bir yol izleyip okuyucusuna teşrii ayetler perspektifinde tekvini ayetleri mütalaa ettirmektedir. Başka bir ifadeyle, Risale-i Nur Külliyatının Kur’an perspektifinde varlığın ahengini ve varoluşu anlamlandırmasının hikmeti nedir?

İmam-ı Azam Ebu Hanife’ye göre yaratıcısını tanımakla sorumlu olan insanoğlunun birinci görevi, akıl etme yetisini kullanarak varlıklar üzerinde nazar ve istidlalde / akıl yürütmede bulunmaktır.

Kur'ân-ı Hakîm, kâinatı, tevhidin en büyük, en küllî bir delili olarak sunarken, daha çok her insanın kolayca anlayabileceği delilleri dikkatimize sunar. Yer, gök, yıldızlar, ay, yağmur, su, bulut, arı, karınca, rüzgâr gibi ilahi kanunların nazara verilmesi bunun en güzel örnekleridir.

Risale-i Nur, bu usulü ve bu yolu kendine rehber yapar. "Vâhidiyet içindeki Ehadiyeti göstermek" diye tarif ettiği ilahi bakışla, zerrelerden yıldızlara kadar bütün mevcudatın her birinin, mutlak kudret sahibi Vâcibü'l-Vücud'un varlığının parlak bir delili olduğunu anlatır. Risale-i Nur'un doğrudan doğruya Kur'ân-ı Hakîm'den aldığı bu meslek, insanı marifetullaha ulaştıran en kısa yoldur. İnsan bu yolla, ne sebeplere takılarak boğulur, ne de kâinatı yok sayar. "Huzur-u daimi"yi kazanmak için "hâzırâne bir ubudiyet"in yollarını bulur, kurtuluşa erer.

Soru: Marifetullah nedir? Risale-i Nur Külliyatının marifetullahta yoğunlaşmasının hikmeti nedir?

Marifetullah; “İlâhî hakikatlere vukufiyet”, “Kalbî inkişaf”, “İlâhî sıfat ve isimlerin tecellilerine tefekkürde erişilen mertebe" demektir. Bu sebeple bütün ulûm-u hakikiyyenin esası ve nuru ve ruhu marifetullahdır, asrın hastalığı ise iman zaafıdır. İmanı taklitten tahkike geçirip mârifetullaha erişmenin üç esası vardır:

1. İzzet ve Celâl sahibi olan Allah'ı ve O'nun birliğini / tekliğini bilmek,

2. Allah'ın sıfatlarını ve bu sıfatların hükümlerini bilmek,

3. Allah'ın fiillerini ve bu fiillerin hikmetlerini kavramak (Hucvirî, Keşful-Mahcûb, İstanbul 1982, s. 92).

Risale-i Nur Külliyatı bu üç maddeyi vahyin penceresinden kâinatı müşahede ederek ders verir böylelikle okuyucusunun imanını taklitten tahkike geçirerek marifetullaha eriştirir.

Soru: Said Nursi Risale-i Nur’da doğrudan kaç teşrii ayeti tefsir etmiş, hangi tür tekvini ayetleri ders vermiştir?

Risale-i Nur Külliyatında ayetlerin üç ayrı şekilde yer aldığını söylemek mümkündür:

Birincisi: Metni ile birlikte bizzat yer alan ayetler.

İkincisi : Meal olarak yer alan ayetler.

Üçüncüsü ise: Mana olarak yer alan ayetlerdir.

Said Nursi, Eski Said ve Yeni Said dönemlerinde yazdığı eserlerde, toplam olarak altı yüz yirmi (620) ayetin doğrudan izah ve tefsirini yapmıştır.

Elmalılı, ulûhiyyete işaret eden tekvini âyetleri kendi içinde üç kısma ayırır: a) Sadece âlimlerin farkına varabileceği tabiat kanunlarında mevcut umumi âyetler, b) Güneş ve ay tutulması, gök gürlemesi gibi herkesin müşahede ettiği âyetler, c) Mûcizeler gibi hârikulâde âyetler (Hak Dini, V, 3184).

Said Nursi yukarıda bahsi geçen ulûhiyyete işaret eden üç tip tekvini ayeti de Kur’an perspektifinde ders vermiştir.

Soru: Risale-i Nur’da tekvini ayetlerin izahı ile marifetullah dersine işaret eden birkaç cümleyi örnek verir misiniz?

Bu âyet-i muazzama (İsra 44) gibi pek çok âyât-ı Kur'âniye, bu kâinat Hâlıkını bildirmek cihetinde, her vakit ve herkesin en çok hayretle bakıp zevkle mütalâa ettiği en parlak bir sahife-i tevhid olan semâvâtı en başta zikretmelerinden, en başta ona başlamak muvafıktır. (7. Şua)

Kâinattaki muhteşem düzen, insan bedenindeki akıl almaz intizam, bahar ve mevsimlerin peşpeşe gelmesi ve daha bir çok olay Allah'ın Adl ismine (Lema’lar, 490-491); her bir canlının hayatının sona ermesi, tohum ve çekirdeklerin varlığı ve meyveye dönüşmesi Allah'ın Ahir ismine (Şualar, 35-36); çekirdek ve tohumların bitkilerin plan ve programını taşıması ve kudret kitabından bir sayfa olması Allah'ın Alim ismine (Mesnevi Nuriye, 200); kâinatin her zerresinin Allah'ın emri altında hiç durmadan istikbalden gelip hale uğrayarak teneffüs etmesi ve maziye dökülmesi, zerrelerin, havanın ve diğer varlıkların emir tahtında hareket etmesi ve görevlerini şaşırmaması Allah'ın Amir ismine (Şualar, 100) işaret etmektedir.

Güneş, Nur isminin kesif bir aynasıdır (Sözler, 153); hendese de denilen geometri ilmi Allah'ın Adl ve Mukaddir isminin bir yansımadır (Sözler,238). Varlık âlemini anlamaya çalışan bilimler, Allah'ın Hakîm ismine dayanmaktadır (Sözler, 238).

Kaynaklar:
Ramazan Altıntaş, “Ebu Hanife’nin (ö. 150/767) Akıl-Vahiy Anlayışı”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2/1, (2004): 12.
TDV İslâm Ansiklopedisi 4. Cild sayfa, 242-244
İntizam Seyda Durgun, Bilimi Marifete Taşıyan Işık: Risale-i Nur