İnsan, âdem ve beşer kavramlarının kökeni nedir?

İnsan, âdem ve beşer kavramlarının kökeni nedir?

Kur'an-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerde insan kelimesi "ins, nas" ve "İbn Âdem" gibi ifâdelerde kullanılmıştır.

"Beşer, insan topluluğu" anlamına gelen "ins" daha ziyade insan türünü ifade et­mekte olup, bu türün erkek veya dişi her ferdine insî, enesî yahut insan denmek­tedir. Kelimenin aslının "unutmak" mânasındaki "nesy"'den "insiyân" olduğu da ileri sürülmüştür. Böyle düşünenler İbn Abbas'a nisbet edilen, "İnsan ahdini unut­ması sebebiyle bu ismi almıştır." şeklindeki rivayete dayanırlar.

Bu kelime "üns" masdarı ile de irtibatlandırılmıştır. "Alışmak, uyum sağlamak" anlamına gelen "üns" Türkçe'de ünsiyet olarak kullanılmakta­dır. Teennüs "insan olmak" mânasına ge­lirken isti'nâs "cana yakın olma, vahşi hayvanın evcilleşmesi" anlamı taşımakta­dır. Nitekim "enes" vahşetin karşıtıdır. Ay­rıca insânü'l-ayn tabirinin "göz bebeği" anlamına gelmesi dikkat çekicidir.(Cevherî, III, 904-906; Lisânü'l-'Arab, "ins" md.)

Râgıb el-İsfahânî "ins" kelimesini cinnin, "üns" kelimesini de "ürkmek" anlamındaki nüfûr masdarının karşıtı olarak gösterir. Müellife göre insana bu ismin verilmesi, hemcinsleriyle birlikte uyum halinde ya­şayabilmesiyle ilgilidir; insanın "yaratılışı itibariyle sosyal varlık" olarak tanımlan­ması da bundan ötürüdür.(el-Müfredât, "ins"md)

Âdem kelimesinin menşe ve iştikakı tartışmalıdır. Kelimenin Sümer dilindeki adamu (babam). Âsur-Bâbil dilindeki adamu (yapılmış, meydana getirilmiş, or­taya konmuş, çocuk, genç) veya Sâbiî di­lindeki adam (kul) kelimesinden geldiği ileri sürülmüştür. Bazıları, Âdem kırmızı topraktan (adamah) yaratıldığı için ona, “Kırmızı” mânasına gelen Adam adının verildiğini ileri sürmüşlerse de bu görüş ilgi gör­memiştir.

Diğer taraftan, Tekvîn'deki (2/7) “Yerin top­rağından (adamah) insanı (adam) yarat­tı” ifadesinden dolayı, âdem kelimesinin toprakla bağlantısı olduğu da söy­lenmiştir. Adam, İbrânîce'de insan türü için kulla­nılan müşterek bir isimdir. Ahd-i Atîk'te bu kelime, insan ve insan türü anlamın­da beş yüzden çok yerde, nadiren de özel isim olarak ilk insan için kullanılmıştır. Tekvîn'in ilk beş babında kelime hem özel isim ola­rak (5/1-5), hem de “İnsan türü” (1, 26-28) ve “İlk insan” (2/4; 4/26) mânala­rında kullanılmıştır. Çağdaş yorumcular, kelimenin Tekvîn'e 14-25 kadar “İnsan türü” anlamında kullanıldığı kanaatindedirler.

Âdem kelimesinin hangi dilden gel­diği ve hangi kökten türemiş olduğu konusu Müslüman dilciler arasında da tartışılmıştır. Dilcilerin çoğu bu kelime­nin Arapça asıllı olduğunu, “Esmerlik” anlamına gelen ellidme veya “Tip, Örnek” anlamındaki el-edeme kö­künden türetildiğini savunurlar. Baş­ka bir görüşe göre, “Bir şeyin dış yüzü” (daha çok edîmetü'l-arz şeklinde “Yer­yüzü”) anlamına gelen el-edîme keli­mesinden türetilmiştir. Nitekim genellikle sahih kabul edilen bir rivayete gö­re Allah, Âdem'i yeryüzünün her tara­fından alınan toprak örneklerinin birle­şiminden yaratmıştır. Bu toprağın çe­şitliliğinden dolayı da Âdem'in nesli de­ğişik karakterler taşır. (bk. Ebû Dâvûd, "Sünnet", 16, Tırmizî, "Tefsir", 2 1 , Müsned, 400, 406)

Âdem kelimesinin “İnsicam, ülfet" anlamına gelen el-üdm ve­ya el-üdme'den türetilmiş olabileceği de söylenmiştir. Kökünün Arapça olduğu­nu iddia edenlere göre kelimenin aslı e'dem şeklinde iki hemzeli olmakla bir­likte, morfolojik kural ve fonetik zaru­retler uyarınca, ikinci hemze elife çevri­lerek âdem şeklini almıştır. Âdem ke­limesinin Arapça'ya Süryânîce veya Ârâmîce'den geçtiğini savunanlar da olmuş­tur. Nitekim Zemahşerî, Arap dilcileri­nin Ya'küb, İdrîs. İblis vb. isimlerde yaptıkları gibi âdem ismini de el-üdme veya edîmü'l-arzdan türetmek istedik­lerini, ancak bu kelimenin kesinlikle ya­bancı bir isim olduğunu belirtmektedir.(bk. Keşşaf, I, 272. Süleyman Hayri Bolay, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/358.)

Kaynak: Diyanet İslam Ansiklopedisi, İnsan ve Adem Md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet

HABERE YORUM KAT
YORUM KURALLARI: Risale Haber yayın politikasına uymayan;
Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,
Türkçe karakter kullanılmayan ve BÜYÜK HARFLERLE yazılmış yorumlar
Adınız kısmına uygun olmayan ve saçma rumuzlar onaylanmamaktadır.
Anlayışınız için teşekkür ederiz.