29 Mayıs 1453 tarihi dünyayı nasıl değiştirdi? Fatih, İstanbul'a nasıl girdi? Osmanlı ordusu gemileri gerçekten karadan yürüttü mü? İstanbul'un fethine kaç kişi katıldı? İlber Ortaylı bütün bu soruların cevabını Yenal Bilgici'ye verdi. 

 

 

- Gerçeği kendine göre yazan çok. İtibar edilmesi gereken kaynaklar ortada.

 

 

- 300 bin asker mümkün değil. Bu kadar askeri ne beslemek mümkün ne de barındırmak... Hastalık yayılırdı; orduda önemli olan hijyen kuralları tatbik edilemezdi... Öyle 20-30 binle de İstanbul alınmaz. Biraz daha fazla olması lazım askerlerin. 50 bini geçmez. Fatih’in merkez kapıkulu askeri devrinde 12 bin civarıdır ama çok düzenlilerdir. Burada esas önemli olan bu düzen ve stratejidir. Fatih tüm zamanların en entelektüel mareşali ve döneminin de en bilgin hükümdarıdır çünkü.

 

 

- Asya tipi süvarilerin dayanıklılığı var ama önce II. Murat sonra da Fatih gerçek anlamda düzen getirdi. Fatih ayrıca ateşli silahları kullanmayı biliyordu ve iyi bir stratejistti. Boğazlar kesilince düştü İstanbul. Karadeniz’deki Ceneviz kolonilerinden yardım, tahıl, bal gelmesi önlendi.

 

 

- Hayır, İstanbul esasen kara savaşıyla alındı. Gemi manevrası daha çok bir şaşırtmacadır, şok etkisidir. Hafif gemiler Haliç surlarına pek bir şey yapamaz. 6 Nisan’da kuşatma başladı; 53 gün boyunca bu gördüğünüz surlar top ateşiyle dövüldükten sonra açılan gediklerden içeri 29 Mayıs’ta girildi. Üstelik öyle kötü bir savunma da yoktu Bizans tarafında. Şehri 13’üncü yüzyılda (1261) Haçlı istilasından kurtaran Paleolog soyunun son hükümdarı olan XI. Konstantin Paleologos fedakârca savaşmıştır. Biraz önce söylediğim gibi esas savunma karadaydı; Osmanlı ordusu yine de Haliç’e gerilen zinciri de aşmıştır. Bunu görmek isteyen, Askeri Müze’ye gitsin. Zincirin bir parçası halen orada.

 

 

- Gemilerin yürütülmediği iddiaları boş. Tüm tanıklıklar, Bizans, Latin kaynakları gemilerinin yürütüldüğünü anlatıyor.

 

- II. Pius’un Fatih’e bir mektup yazdığı ve bunu ulaştırdığı iddia edildi. Bu tarihçi Babinger’in bir spekülasyonudur. Böyle bir mektup gerçekten var ama Fatih’e gönderilmiş değil,.

 

 

- Vatikan arşivlerinde. Yazılmış evet ama ulaştırılmamış. Vatikan’da oryantalist Peder Vincenzo Poggi bunu tespit etti. II. Pius önce böylesinin kendileri açısından hayırlı olacağını düşünmüş belki ama sonra bu taktiğin işe yaramayacağını, Fatih’e kabul ettiremeyeceğini de anlamış. “Azıcık suya ihtiyacın var” demiş orada, yani vaftiz edilmeye. “Dünyaya hâkim olursun böylece” demiş. Öyle şey olur mu? Alacaktı Fatih Batı’yı ama ayrı bir şekilde teşkilatlandıracaktı. Eh öyle de oldu zaten. Otranto Seferi’ni biliyorsun Gedik Ahmet Paşa’nın... İyonya Adası’nı alarak yola çıktı; İtalya’da Otranto’yu kuşattı ve aldı. Fatih de bir sene sonra karadan geliyordu. Gebze’deydi. Bu ordunun İtalya’ya açılacağı belliydi. Maalesef zehirlendi ve öldü.

 

 

- Rivayet çok. Ağır gut hastalığı vardı Fatih’in. ‘Nekris’ de denir. Tedavisi yoktu; ‘kocakarı tıbbı’ ile palyatif ilaçlarla tedavi olmaya çalışıyordu. Mareşal hastalığıdır zaten bu.

 

 

- Eti yersin, attan inmezsin, çizme çıkmaz ayağından, şişer bacaklar... Fatih’in ilacı hazırlanıyor ve bu şekilde de “Zehirlendi” deniyor Venedikli bir doktor tarafından... Fatih ölünce bu Batı seferi de akîm kaldı.

 

 

- Çoktan gitmişti o âlimler zaten. Hem 1452 Konstantinapol ne derece klasik Yunan düşüncesini yaşatıyordu, belli değil. Kütüphaneler ne durumdaydı, belli değil. Kaldı ki Yunan düşüncesi özellikle Doğu’da zaten hep hâkimdi. Enerji nasıl kaybolmuyorsa, medeniyet ve ilim de kaybolmuyor. Doğu Roma’nın kitap zenginliği, uzman nakli 14’ncü asırdan beri yapılıyordu.

 

 

- Roma İmparatorluğu yeniden kuruldu. Biz Balkanlar ve Anadolu’daydık; rahatça gelişmemizi sağladı. İstanbul’un ekonomik gelişmesi çok arttı. Balkanlar da bu şekilde gelişti. Çok geri bir dünyaydı orası; köprü gördüler, han gördüler... Dünyaya yeniden entegre oldu.

 

 

- İstanbul her zaman yeni bir atılım, bir umuttur. Birinci harpten sonra da dirençle neredeyse eşanlamlıdır. Gene de onun kültürünü, yapısını korumak için direnmemiz lazım.

 

 

- İstanbul’u estetik açıdan mahvedenlere, menfaat çetelerine, hırsızlara karşı. O çirkin binalarda oturmayacaksın. O binaları yapanlara selam vermeyeceksin, onay veren siyasetçiye oy vermeyeceksin, iltifat etmeyeceksin. Çünkü marifet iltifata tabidir evet ama edepsizlik de iltifattan cesaret alır.

 

 

Gemilerin yürütülmesi çok önceden planlandı. Bu planda Çifte Sütunlar mevkii çok önemli, o bölgeyi tarif ediyorlar. Orası da Beşiktaş civarına denk düşüyor. Feridun Emecen’in son monografisinde (Fetih ve Kıyamet: 1453) bu böyle... Buradan gemilerin çekilmiş olması da akla daha uygun geliyor. Yolların onarılması, gemilerin hazırlanması, bir ay önceden başlanılan bir işlemdir. Gemileri birden karşısında bulan Bizans tarafı bunun bir gecede olduğunu düşündü. Tabii bu söz konusu değil. Üstelik bu hareketi Galata Kulesi’nden görme şansları da olabilirdi. Fakat Zağanos Paşa’nın kuvvetleri perdelediği için bu mümkün olamadı. İddia edildiği gibi gemileri Tophane kısmından indirmeye başlasalardı, hemen Galata’nın dibi olan bu mevkiden görülmemesi imkânsızdı. (Ortaylı’nın son kitabı Türklerin Tarihi’nden alınmıştır.)